قطعه

شعري است بر يك وزن و قافيه بدون مطلع مصرع، در دو بيت. بيشتر در زمينه ها و مضامين اخلاقي، تربيتي و اجتماعي . قطعه را از آن روي قطعه گفته اند كه گويي بخشي يا قسمتي از يك قصيده است . علاوه بر اختلاف در پيام و مضمون ، تفاوت ديگر قطعه با قصيده در اين است كه قصيده داراي مطلع مصرع است و قطعه چنين نيست . ابن يمين يكي از معروف ترين شاعران قطعه سراي فارسي است . 

غزل

غزل در لغت به معني حديث عشق و عاشقي گفتن است وصف دروني شخص است ، و در اصطلاح شعرا اشعاري است بريك وزن و قافيه با مطلع مصرع ، كه تعداد ابيات آن به طور متوسط از پنج تا دوازده بيت و گاهي تا حدود شانزده وبندرت نوزده و بيست است ؛ لكن كمتر از پنج بيت را مي توان غزل ناتمام ناميد . (در ديوان وحشي بافقي ، كليم كاشاني و صائب غزل هاي سه چهار بيتي بسيار به چشم مي خورد .)‌

مثنوی

اشعاري است بر يك وزن كه هر بيت آن داراي قافيه ي مستقل است ، يعني دو مصراع هر بيت هم قافيه است . چون هر بيت آن مستلزم دو قافيه است ، يا هر دو مصراع ابيات مقفاست ، به آن مثنوي گفته اند .

تعداد ابيات مثنوي محدود نيست و به همين دليل از آن براي به نظم در آوردن تواريخ ، قصص و افسانه هاي طولاني استفاده مي شود .

قصيده

شعري است بر يك وزن و قافيه با مطلع مصّرع درباره ي موضوع و مقصودي خاص همچون ستايش يا نكوهش ، تهنيت يا تعزيت ، شكر يا شكايت ، فخر يا حماسه ، پند و حكمت يا مسائل اجتماعي و اخلاقي و عرفاني ، در حداقل پانزده ، شانزده بيت و به طور متوسط از بيست تا هفتاد هشتاد بيت . كمي يا زيادي بيت ها ي قصايد بستگي دارد به اهميت موضوع ، قدرت و قوت طبع شاعر ونوع قافيه و اوزان شعري . از همين روست كه در ديوان شاعران قصيده سرا به قصيده هاي كمتر از بيست بيت يا متجاوز از 170 يا 200 بيت برمي‏خوريم .

قصيده از حيث مضمون و محتوا ، از آغاز تا امروز ، دستخوش دگر گوني هايي شده است كه مي‏توان به اجمال آن را چنين بيان كرد :